انواع شرکت های تجاری

انواع شرکت های تجاری در ماده 20 قانون تجارت مورد اشاره قرار گرفته است. ثبت شرکت در موارد مختلف متفاوت است که در ادامه به آن می پردازیم.

انواع شرکت های تجاری

براساس ماده 4 لایحه قانونی 1347 دو بخش تشکیل دهنده این شرکت عبارت است از: شرکت سهامی خاص و شرکت سهامی عام، می توان به بیان بهتر گفت زیر مجموعه ای شرکت از ۸ نوع شرکت تجاری قابل تشکیل می باشد که در زیر به آنها می پردازیم:

◾ 1. شرکت تضامنی

تشکیل شرکت تضامنی تنها با دو نفر نیز تاسیس می شود که نقش این دو نفر در مقابل یکدیگر را شریک ضامن می خوانند. طرفین تعهدنامه ای در اختیار شرکت قرار می دهند.

این تعهد در مواقع ضروری آنها را اجباراً مسئول پاسخگویی طلبکاران شرکت می کند. در واقع مسئولیت آنها محدود به میزان سهامشان در شرکت نیست و هرکدام مسئول سود و زیان شرکت خواهند بود.

در صورتی که شرکت با ضرر رو به رو شود و طلبکاران خواهان سرمایه خود باشند، چنانچه شرکت از عهدۀ پس دادن اموال مردم بر نیاید، انها می توانند قانونی مطالبات خود را از سرمایه شخصی شریک شرکت خواستار شوند.

این ویژگی مشابه شغل تجار در فرانسه است و قانون گذار فرانسه همچین شرکایی را تاجر می داند چرا که همانند تجار زمانی که نتوانند بطور کامل پاسخگوی طلبکاران خود باشند به مرحله ورشکستگی می رسند.

◾ 2. شرکت نسبی

شرکت نسبی تاحدودی به شرکت تضامنی بی شباهت نیست. تفاوت این دو در میزان مسئولیت آنها می باشد. در شرکت نسبی هر شریکی به اندازه مقدار سهام خود در شرکت مسئول است.

برای روشن تر کردن این مسئله مثالی ذکر می کنیم. فرض کنید یک شرکت نسبی با ۳ شریک تاسیس شده است، چنانچه این شرکت با ورشکستگی روبرو شود و شرکت منحل گردد، هر ۳ شریک به میزان یک سوم سرمایه ای که در شرکت قرارداده بودند، در قبال پرداخت حق طلبکاران مسئول خواهند بود. زمانی که طلبکاران نتوانند طلب خود را از شرکت وصول کنند قانون این اجازه را به آنها می دهد که طلب خود را از شرکای شرکت بخواهند.

اما باتوجه به نوع شرکت نسبی که هر شریک در ازای یک سوم سرمایه شرکت مسئول است، طلبکاران نیز می توانند یک سوم طلب خود را از یک شریک بخواهند و برای وصول بقیه حق خود باید سراغ دیگر شرکاء روند. برای بیان بهتر مثالی برایتان می آوریم.

فرض کنید یک شرکت با سرمایه اولیه 900 هزار تاسیس شده و هر یک از شرکاء به میزان 300 هزار در شرکت سهم دارند. پس از مدتی شرکت رو به ورشکستگی رود.

در این شرایط اگر حق طلبکاران 1200000هزار باشد ولی در خزانه شرکت فقط 900 هزار موجود باشد و شرکت نتواند مطالبات کامل طلبکاران را ادا کند، طلبکاران قانوناً این اجازه را دارند که به ازای هر یک سوم از طلب باقیمانده خود را از شرکاء طلب کنند.

یعنی براساس نسبی بودن شرکت، هر یک از شرکای شرکت به اندازه یک سوم یعنی 100هزار مسئول هستند و باید از حساب شخصی خود بپردازند.

مقررات شرکت نسبی توسط قانون گذاران ایران طبق مقررات شرکت مدنی واصول حقوق اسلامی وضع شده است و شاید در حقوق اروپایی نتوان مشابه آن شرکت مثالی ذکر کرد.

◾ 3. شرکت با مسئولیت محدود

برای تشکیل شرکت با مسئولیت محدود تنها ۲نفر نیز کافی است. ولی تفاوتی که این شرکت را از شرکت های نسبی و تضامنی متمایز می کند این است که در این شرکت مسئولیت هر یک از شرکا محدود به میزان سرمایه شان در شرکت است و درقبال سود و زیان و حق طلبکاران هیچ مسئولیتی نخواهند داشت.

در مثال فوق، چنانچه سرمایه شرکت 300 هزار باشد و در ورشکستگی شرکت میزان حق طلبکاران بیش از این مقدار باشد و شرکت نتواند دین آنها را بطور کامل وصول کند، طلبکاران بابت باقیمانده طلب خود از نظر قانونی حق مراجعه به شرکای شرکت را ندارند. اما در یک زمینه با شرکت های تضامنی و نسبی شباهت دارد.

در هر سه نوع، سرمایۀ شرکت به سهام تبدیل نمی شود بلکه سرمایه شرکت مجموع درصدی است که آنها در اختیار شرکت قرارداده اند که سهم الشرکه نام دارد.

نکته دیگر اینکه انتقال یا واگذاری سهم الشرکه به دیگری مستلزم موافقت کلیه شرکای شرکت می باشد.

◾ 4. شرکت سهامی خاص

برای تاسیس شرکت سهامی خاص به حداقل سه نفر نیاز است. ویژگی که این شرکت را از سه شرکت فوق الذکر متمایز کرده این است که سهامداران شرکت اوراق سهم دارند و مثل شرکت های پیشین به سهم الشرکه تعبیر نمی شوند.

در شرکت سهامی خاص سرمایه کلی شرکت بصورت سهام بین شرکای شرکت تقسیم می شوند. برای مثال شرکتی با سرمایه ی 900 هزار داریم که از سه نفر موسس تشکیل شده است.

هر شریک به میزان یک سوم این سرمایه یعنی حدود 300 هزار دراختیار خزانه شرکت قرارداده است. در این نوع شرکت سرمایه 900 هزار به سهام 1000ریالی تقسیم می شوند یعنی چیزی بالغ بر1200سهام. در این صورت هر یک ازشرکا صاحب 300 سهام شده و اختیار واگذاری آنها رانیز دارا است.

اختیار واگذاری سهام ازشرکا به سایر افراد اولین ویژگی مهم شرکت باسهامی خاص محسوب می شود. دومین ویژگی مربوط به مسئولیت سهامداران درشرکت است بطوریکه هرسهامدار به همان میزان سرمایه خود در شرکت مسئول است نه بیشتر و نه کمتر. (مشابه شرکت با مسئولیت محدود).

سومین ویژگی مربوط به خود صاحبان سرمایه می باشد یعنی در این نوع شرکت امکان پذیرفتن سرمایه با پذیره نویسی از افراد متفرقه امکان پذیر نمی باشد و سرمایه شرکت فقط از خود موسسین شرکت تامین خواهدشد.

◾ 5. شرکت سهامی عام

شرکت سهامی عام بجز در دو مورد کاملا مشابه شرکت سهامی خاص می باشد.شرکت سهامی عام حداقل از 5نفر موسس تشکیل می شود ضمنا موسسین این اختیار را دارند که توسط پذیره نویسی از عموم افراد برای تامین سرمایه شرکت استفاده کنند و سهام بین افراد متفرقه نیز قابل تقسیم باشد.

◾ 6. شرکت مختلط غیر سهامی

شرکت مختلط غیرسهامی از ترکیب شرکت تضامنی و شرکت با مسئولیت محدود بوجود می آید. در این نوع شرکت در کنار افرادی که فقط در ازای سهام خود درشرکت مسئولند، باید افرادی تحت عنوان مسئول تضامنی در شرکت وجود داشته باشد.

در حقوق فرانسه فقط شرکایی که مسئولیت تضامنی دارند تاجر محسوب نمی شوند ولی در حقوق کشور ما، سمت تاجر به هیچکدام الحاق نمی شود چه ضامن چه غیرضامن همچنین در اصول حقوقی ما، شرکایی که مسئولیت تضامنی دربرابر سود و زیان شرکت ندارند، تحت عنوان شریک در اداره و مدیریت شرکت نقشی ندارند درواقع اداره ی شرکت در حیطه ی وظایف و مسئولیت های آنها نمی باشد.

◾ 7. شرکت مختلط سهامی

شرکت مختلط سهامی از ترکیب شرکت های تضامنی و سهامی خاص بوجود می آید. میتوان گفت تعدادی از شرکای این نوع شرکت به سهامدار تقسیم شده و تعدادی ازآنها به ضامن مبدل خواهندشد. شرکایی که نام سهامدار می گیرند فقط به میزان سهام خود دربرابر شرکت مسئول هستند. تفاوتی که بین شرکت مختلط سهامی و شرکت مختلط غیر سهامی حاکم است به این صورت است که در این نوع شرکت برخلاف شرکت پیشین، سهامدارانی که مالک سرمایه تقسیمی شرکت شده اند در اداره امور شرکت نقشی ندارند و شرکایی که مسئولیت تضامنی را عهده دار هستند مسئول مدیریت و اداره امور شرکت خواهند بود.

◾ 8. شرکت های تعاونی

طبق گفته های پیشین،شرکت های تعاونی بعنوان شرکت تجاری شناخته شده نیستند. یعنی تجاری خواندن یک شرکت تعاونی مستلزم تجاری بودن موضوع شرکت می باشد. این شرکت ها الزاما تابع قانون بخش تعاونی مصوبه 1370می باشند و تصفیۀ آنها مطابق مقررات تصفیه طبق (تبصره 1ماده 54قانون 1370) قانون تجارت است.

در قانون 1370بصورت واضح تعریفی برای شرکت تعاونی ذکر نشده ولی از بررسی کلی مقررات ( مخصوصا ماده۱ ) میتوان دریافت که قانون گذار حدود مقررات شرکت های تعاونی در سال 1350 بوده است.

اهداف تشکیل شرکت های تعاونی را میتوان اینگونه نام برد: رفع نیازهای مشترک عموم، توسعه اوضاع اقتصادی، ترقی اوضاع اجتماعی، یاری رساندن متقابل این اهداف درماده 2 قانون شرکت های تعاونی سال 1350 نیز آمده و می توان به این گونه ریشۀ اصلی اهداف شرکت های تعاونی را در قانون تجارت نقد و بررسی کرد.

در این نوع شرکت ها، اکثریت سرمایه شرکت از عملکردهای اعضای آن تامین می شود. در قانون جدید تاکید بیشتری بر کار و فعالیت اعضای شرکت شده است. با این وجود افرادی که حقیقی بوده و فعالیت بسزایی دارند حق عضویت در شرکت تعاونی را دارا می باشند.(طبق ماده 8قانون1370).

قانون تسهیلات متعددی ایجاد شده که به منظور مشوق افرادی می باشد که متخصص و کاربلد هستند ولی سرمایه ای در دست ندارند و همچنین افرادی که سرمایه کافی برای تشکیل شرکت را دارند اما تخصص و حرفه خاصی در این زمینه فرا نگرفته اند. امکان واگدی این تسهیلات توسط بانک ها به شرکت های تعاونی وجود دارد. بررسی در این زمینه به مقاله مربوط به شرکت های تعاونی موکول می شود.

شرکت های فوق الذکر از مهم ترین شرکت های تجاری موجود در بازار محسوب می شوند. امروزه تعداد شرکت های تاسیسی رو به افزایش است. این شرکت ها در زمینه ی موضوع و فعالیت، سرمایه ثابت یا متغیر بودن، سهیم بودن دولت در دارایی شرکت و نسبت شراکت، مقررات متفاوتی را می طلبد.

با این وجود باید دانست در مقابل تمام تفاوت های موجود، کلیه آنها در قالبی تشکیل می شوند که قانون تجارت آن را وضع کرده است. این نکته نیز قابل ذکر است که افراد فعال در زمینه تجاری درقالب شرکت سهامی بیش از قالب های دیگر رواج پیداکرده است.