ثبت شرکت تجاری

هم اکنون که این مقاله را مطالعه می کنید. میزان اطلاعات شما از شرکت های تجاری به هر میزان که باشد در این مبحث خواهید خواند این شرکت‌ها چه مزایا یا چه امتیاز هایی دارند. از موارد دیگری که در این مبحث خواهید خواند چگونگی ثبت شرکت تجاری بر اساس چهارچوب های قانون تجارت می‌باشد. ثبت شرکت یک اقدام حرفه ای برای مجموعه هایی است که می خواهند فعالیت خود را گسترش دهند.

چگونگی ثبت شرکت تجاری

یکی از تفاوت های بارز شرکت تجارتی با شرکت مدنی این است که شرکت های تجارتی طبق نصر صریح ماده ۵۸۳ ق.ت شخصیت حقوقی دارند. ماده ۵۸۳ ق.ت مقرر می دارد: کلیه شرکت های تجارتی مذکور در این قانون شخصیت حقوقی دارند. باب پانزدهم قانون تجارت با عنوان «شخصیت حقوقی» می باشد. طبق ماده ۵۸۴ ق.ت تشکیلات و مؤسسات غیر تجارتی نیز دارای شخصیت حقوقی می باشند.

که طبق ماده ۵۸۷ ق.ت مؤسسات و تشکیلات دولتی و بلندی به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت دارای شخصیت حقوقی می شوند.

از آنجا که شناسایی شخصیت حقوقی و شخص حقوقی و زمان ایجاد و خاتمه آن و آثار این شخصیت نقش مهمی در شناسایی شرکت های تجاری ایفاء می نمایند. لذا در صددیم طی چهار مبحث ذیل موارد فوق را بررسی نماییم.

تعریف و ماهیت شخصیت حقوقی

برای شناسایی دقیق شخصیت حقوقی لازم است که شخص حقوقی تعریف گردد. با ثبت شرکت تجاری شخص حقوقی شکل می گیرد. از این رو جهت مشاهده ماهیت آن مورد شناسایی قرار گیرد که ذی در دو گفتار مجزا این امر انجام خواهد شد.

تعريف شخص حقوقی

هر فرد انسان ذاتا دارای حقوق مدنی می باشد. این ناشی از طبیعت او است. به این جهت آن را شخصیت طبیعی باید گفت ولی وقتی که بخواهند یک قسمت از آن مزایا را برای اجتماع افراد بشناسند می گویند. این اجتماع دارای شخصیت حقوقی است یعنی شخصیت آن به علت حقوقی است که برای آن شناخته شده است.

بنظر برخی شخص حقوقی عبارت از شخصیتی است. که بوسیله شخص یا اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی به وجود می آید. می تواند دارای همه نوع دارایی و حقوق و تکالیف و اعمال آنها جزء آنچه که مختص به فرد انسان است، بشود.

بنظر می رسد که تعریف فوق به خوبی ماهیت شخص حقوقی را روشن می نماید. لذا در تعریف شخص حقوقی می توان گفت که «شخص حقوقی، شخصیتی است. که معمولاً از طریق قرارداد شرکت یا ثبت شرکت تجاری ایجاد می گردد.

این شخصیت همانند شخص حقیقی می تواند دارای تمامی حقوق و تکالیف گردد. مگر حقوق و تکالیفی که بالطبيعه فقط انسان می تواند دارای آن باشد. هر چند شخص حقوقی توانایی اجرای حقوق و تکالیف خود را نداشته و ندارد. این اجرا از طریق مقاماتی که به موجب قانون یا اساسنامه تعیین شده، انجام می شود.» البته تعریف فوق کلی بوده و شامل تمامی اشخاص حقوقی از جمله شرکت تجارتی نیز می باشد.

ماهیت شخصیت حقوقی

در خصوص ماهیت شخصیت حقوقی ما بین حقوقدانان از قدیم اختلاف بوده و هر کدام معتقد به نظریه خاصی می باشند. از میان نظریات فوق, نظریه فرض قانونی، نظریه موجودیت حقیقی و نظریه تخصیص اموال هر کدام طرفدارانی دارد که در بندهای سه گانه ذیل به صورت مجزا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

نظریه فرض قانونی

به موجب این نظریه که تا پایان قرن نوزدهم طرفداران بسیاری داشت، ثبت شرکت تجارتی دارای شخصیتی جداگانه از شخصیت شرکاء نمی باشند و این شخصیت وجود خارجی نداشته و فرض قانونی است.

که برای تسهیل کار شرکت ها پیش بینی شده است و ثبت شرکت تجاری که مولود اشخاص معمولی می باشند، اراده ای جز اراده مجموع شرکاء نمی توانند داشته باشند. به خودی خود شخصیت حقوقی به وجود نمی آید.

بلکه محتاج به شناسایی آن از طرف مقامات مربوطه است بنابراین شخصیت مزبور جز یک فرض قانونی چیز دیگری نمی تواند باشد. عده بیشتری از اساتید حقوق فرانسه مانند Raw capitant Aubery طرفدار این عقیده به شمار می روند.

نظريه موجودیت حقیقی

در مقابل نظریه اول، عده ای وجود شخصیت حقوقی را واقعی دانسته و معتقدند همانطوری که فرد انسان می تواند دارای حقوق و تکالیف و دارایی و اموال بشود شخص حقوقی نیز نظیر اشخاص حقیقی وجود واقعی دارد و برای اثبات نظریه خود در درجه اول اشخاص حقوقی حقوق عمومی مانند دولت ها و وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی و بلدی را به عنوان نمونه و مثال معرفی می نمایند که وجود آنها محقق و غیر قابل تردید است.

اساتید حقوق آلمان مثل zitelem Beseler و Girkeann و همچنین بعضی از حقوقدانان فرانسوی مانند Michoud و Haurial طرفدار این نظریه می باشند.”

بنابراین با ملاحظه ماده ۱۹۸ ق.ت و ماده ۲۷۰ لایحه اصلاحی از آنجا که در هر صورت معامله شرکت حتی اگر ثبت نیز نشود در مقابل ثالث معتبر است و بطلان آن در مقابل ثالث قابل استناد نیست لذا اصولا بحث در خصوص زمان تشکیل شخصیت حقوقی فایده چندانی ندارد.

مواردی قانونی شخصیت حقوفی شرکت

علی ای حال به دلایل ذیل بایستی گفت که شرکت های تجارتی به محض تشکیل دارای شخصیت حقوقی می باشند. هر چند قانونگذار ضمانت اجراهایی برای عدم ثبت و آگهی آن معین نموده که متعاقبا بیان خواهد شد.

1- اطلاق ماده ۵۸۳ ق.ت و مفهوم مخالف ماده ۵۸۴ ق.ت: در واقع از آنجا که قانونگذار بطور مطلق بیان می نماید. شرکت ها دارای شخصیت حقوقی می باشند لذا این شخصیت در مرحله تشکیل نیز حاصل است. اصولاً شرکت وقتی تشکیل می شود، دارای عنوان شرکت بوده و لذا مشمول ماده ۵۸۳ ق.ت می باشد. از سوی دیگر از آنجا که قانونگذار در ماده ۵۸۴ فقط در خصوص تشکیلات و مؤسسات غیر تجارتی قید ثبت را برای احراز شخصیت حقوقی شرط نموده اند. لذا مفهوم مخالف این ماده آن است که شرکت های تجارتی پیش از ثبت نیز دارای شخصیت حقوقی اند. در این راستا شخصیت حقوقی پیش از ثبت را در ماده ۵۸۷ برای مؤسسات و تشکیلات دولتی و بلدی نیز مقرر نموده است. لذا اصل بر این است که اشخاص حقوقی پیش از ثبت نیز دارای شخصیت حقوقی اند.

2- منطوق و مفهوم مخالف ماده ۲ قانون ثبت شرکت ها: اصولأضمانت اجرای عدم ثبت شرکت ها در قانون ثبت شرکت ها بیان می شود. طبق ماده ۲ قانون ثبت شرکت ها مصوب خرداد ۱۳۹۰ اگر شرکت های ایرانی به ثبت نرسند قانونگذار دو ضمانت اجرا برای آنها پیش بینی کرده است که اولی محکومیت مدیران به جزای نقدی از یکصد الی هزار تومان و دومی حکم انحلال شرکت در صورت تقاضای مدعی العموم است.

بدیهی است که بنظر می رسد که مدعی العموم یا همان دادستان فعلی در تقاضا یا عدم تقاضا برای انحلال مختار است.

از سوی دیگر طبق مفهوم مخالف ماده ۲ بنظر می آید که قانونگذار غير از ضمانت اجراهای فوق، ضمانت اجرای دیگری مانند عدم احراز شخصیت حقوقی پیش از ثبت را مقرر نکرده است.

۳- طبق مفهوم ماده ۱۵۰ ق.ت شرکت مختلط غیر سهامی ممکن است که قبل از ثبت شرکت تعهداتی بنماید. ایجاد تعهد مستلزم داشتن شخصیت حقوقی می باشد.

لذا طبق نص صریح ماده ۱۵۰ و مفهوم آن شرکت ها قبل از ثبت نیز دارای شخصیت حقوقی می باشند.

ماده ۱۵۰ ق.ت مقرر می دارد: «در مورد تعهداتی که شرکت مختلط غیر سهامی ممکن است قبل از ثبت شرکت کرده باشد، شریک شرکت با مسئولیت محدود در مقابل اشخاص ثالث در حكم شریک ضامن خواهد بود مگر ثابت نماید که اشخاص مزبور از محدود بودن مسئولیت او اطلاع داشته اند.»

زمان خاتمه شخصیت حقوقی

بنابراین شرکت تجارتی از تاریخ تشکیل آن دارای شخصیت حقوقی می باشد. اصولاً این شخصیت حقوقی تا قبل از انحلال شرکت استمرار دارد ولی آیا شرکت های تجارتی با انحلال، شخصیت حقوقی خود را از دست می دهند؟

بنظر عده ای شرکت پس از انحلال شخصیت خود را از دست نمی دهد. شخصیت حقوقی شرکت های تجارتی در زمان تصفیه آنها باقی می ماند البته این شخصیت حقوقی فقط برای امور تصفیه باقی می ماند.

در مقررات قانون تجارت طبق نص صریح مواد ۲۰۷ – ۲۰۸- ۲۰۹ شخصیت حقوقی شرکت منحله تا زمان خاتمه تصفیه و تقسیم اموال شرکت باقی می ماند. شخصیت حقوقی شرکت صرفاً پس از خاتمه تصفیه و تقسیم اموال شرکت خاتمه می یابد چون طبق ماده ۲۰۸ ق.ت

«اگر برای اجرای تعهدات شرکت معاملات جدیدی لازم شود، متصدیان تصفیه انجام خواهند داد.»

این ماده صراحت بیانگر این است که شرکت در صورت لزوم برای اجرای تعهدات شرکت می تواند معاملات جدید منعقد نماید بنابراین شرکت شخصیت حقوقی خود را حفظ می نماید.

ماده ۲۰۷ نیز بیانگر بقای شخصیت حقوقی شرکت است و وظیفه متصدیان تصفیه خاتمه دادن به کارهای جاری و اجرای تعهدات و وصول مطالبات و تقسیم دارایی شرکت است. به ترتیب مقرر در مواد ۲۰۸ و ۲۰۹ و ۲۱۰ و ۲۱۱ و ۲۱۲، در واقع در این ماده مدیر یا مدیران تصفیه به نمایندگی از شرکت حق خاتمه کارهای جاری و اجرای تعهدات و وصول مطالبات و تقسیم دارایی شرکت را دارند. در ماده ۲۰۹ به شرکت حق اقامه دعوی و دفاع از دعوی اعطاء شده است که از نتایج داشتن شخصیت حقوقی می باشند «متصدیان تصفیه حق دارند شخصا يا به توسط وکیل از طرف شرکت محاکمه کنند.

موارد انحلال شخصیت حقوقی

البته بدیهی است استمرار شخصیت حقوقی شرکت بعد از انحلال محدود است. در واقع فقط شرکت با نمایندگی مدیر یا مدیران تصفیه می تواند کارهای جاری شرکت را انجام داده و تعهدات قبلی شرکت را اجرا نمایند. اگر برای اجرای تعهدات مزبور معاملات جدیدی لازم شود فقط حق انعقاد این معاملات را دارد. در نهایت حق وصول مطالبات و تقسیم دارایی شرکت را دارد که در این حالت تصفیه خاتمه یافته و شخصیت حقوقی ناقص شرکت نیز از بین می رود.

قانونگذار در ماده ۲۰۸ لايحه قانونی اصلاح موادی از قانون تجارت با صراحت بیشتری مطالب مندرج در مواد ۲۰۷ و ۲۰۸ و ۲۰۹ ق.ت را بیان می نماید. از آنجا که شرکت سهامی عام و خاص در این خصوص موضوعیت خاصی ندارد. لذا حكم مندرج در ماده ۲۰۸ لایحه اصلاحی در تمامی شرکت ها نیز صادق است. این موارد با ثبت شرکت تجاری موضوعیت پیدا می کنند.

ماده ۲۰۸ مقرر می دارد تا خاتمه امر تصفیه شخصیت حقوقی شرکت جهت انجام امور مربوط به تصفیه باقی خواهد ماند و مدیران تصفیه موظف به خاتمه دادن کارهای جاری و اجرای تعهدات و وصول مطالبات و تقسیم دارایی شرکت می باشند و هرگاه برای اجرای تعهدات شرکت معاملات جدیدی لازم شود مدیران تصفیه انجام خواهند داد.

البته غیر از ماده ۲۰۸ در ماده ۲۱۲ لایحه اصلاحی نیز به استمرار شخصیت حقوقی شرکت اشاره شده است مدیران تصفیه نماینده شرکت در حال تصفیه بوده و کلیه اختیارات لازم را جهت امر تصفیه حتی از طریق طرح دعوی و ارجاع به داروی و حق سازش دارا می باشند و می توانند برای طرح دعاوی و دفاع از دعاوی وکیل تعیین نمایند محدود کردن احتیارات مدیران تصفیه باطل و كان لم يكن است.

البته هم چنانکه در مواد ۲۰۷ و ۲۰۸ و ۲۰۹ ق.ت بیان شد، شخصیت حقوقی شرکت منحله کامل نبوده و محدود می باشد و تمامی مطابی که در خصوص مواد ۲۰۷ و ۲۰۸ و ۲۰۹ ق.ت در خصوص میزان شخصیت حقوقی شرکت های تجاری غیر از سهامی عام و شرکت سهامی خاص بیان شد طبق مواد ۲۰۸ و ۲۱۲ لایحه اصلاحی در خصوص شرکت های سهامی عام و خاص نیز صادق است.

نکته: شرکت های تجاری تابع قانون تجارت هستند از این رو بعد از ثبت نیز باید برابر قانون فعالیت کنند یعنی تا حداکثر دو ماه از تاریخ ثبت تشکیل پرونده مالیاتی را انجام دهند و دفاتر قانونی را هر ساله دریافت کنند.

آثار و نتایج شخصیت حقوقی

از آنجا که شرکت های تجارتی شخص محسوب بوده و دارای شخصیت حقوقی مانند اشخاص حقیقی می باشند لذا همانند اشخاص حقیقی، دارای حقوق و تکالیف بوده (ماده ۵۸۸ق.ت) و از سوی دیگر اشخاص حقوقی بایستی او صافی را داشته باشند که این اوصاف نتیجه و اثر داشتن شخصیت حقوقی می باشد.

لذا این آثار و نتایج عبارتند از نام شرکت، داراشدن حقوق و تکالیف مستقل از شرکاء، اهلیت، داشتن دارایی مستقل، اقامتگاه و تابعیت شرکت می باشد که طی شش گفتار مجزا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.