تفاوت مالکیت صنعتی و مالکیت فکری

در این گفتار موضوع قابل بحث این است که چه تفاوت هایی بین مالکیت صنعتی و مالکیت فکری وجود دارد. آیا حد و مرز دقیقی بین این دو نوع مالکیت می توان یافت یا خیر؟

تفاوت مالکیت صنعتی و مالکیت فکری

برای یافتن پاسخ این موضوع، لازم است وجوه افتراق و اشتراک این دو نوع مالکیت مورد بررسی قرار گیرد.

تفاوت مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری

الف- تفاوت در طبیعت و ماهیت

مالکیت صنعتی ازنظر ماهیت وطبیعت با مالکیت ادبی و هنری، تفاوت بین و فاحشی دارد زیرا خصیصه فنی و صنعتی و اقتصادی مالکیت صنعتی به عکس مالکیت ادبی و هنری برخصایص معنوی غلبه دارد و همین تفاوت باعث شده است که بین مالکیت صنعتی و مالکیت فکری یا ادبی و هنری فاصله ایجاد شود.

به تعبیر دیگر مالکیت فکری یا ادبی و هنری که شامل آثار مولفان و مصنفان و هنرمندان و همچنین آثار فرعی و اشتقاقی یا جانبی آن ها، خصوصا پدیده های هنری که به وسیله هنرمندان و هنرپیشه ها به مرحله اجرا در می آید و همچنین حقوق تولید کنندگان آثار صوتی ضبط شده و تولید کنندگان آثار ویدیویی 2 و بهره برداری از آثار سمعی و بصری 3 و امثال آن از نظر ماهیت و خصوصیات ذاتی ،وصف فنی و صنعتی مورد نظر مالکیت صنعتی را نخواهد داشت بلکه جنبه هنری و ابدی دارند.

بنابراین با توجه به ماهیت و طبیعت متفاوت آثار فکری از آثار صنعتی، مالکیت ادبی و هنری با مالکیت صنعتی، اصولاً تحت رژیم های حقوقی متفاوت قرار می گیرند یعنی طبیعتاً نمی توانند یا امکان ندارد که با هم جمع شده یا دقیقا مشابه هم باشند.

ب-تفاوت از جهت ارتباط شخصیتی

مالکیت ادبی و هنری از جهت وابستگی حیثیتی و اعتبار شخصیتی در جایگاه ویژه و بسیار مهمی قرار دارد که از نظر وجودی با اغلب موضوعات مالکیت صنعتی تفاوت دارد.

ج-تفاوت از جهت حقوق معنوی.

مالکیت فکری یامالکیت ادبی و هنری از جهت حقوق معنوی و اخلاقی نیز از مالکیت صنعتی متمایز است. به طور مثال حقوق مربوط به طرح ها یا مدل های صنعتی، تجاری به طور مطلق قابلیت انتقال به دیگری دارند و در نظام حقوقی بسیاری از کشورها جنبه معنوی برای آن­ها در نظر گرفته نشده است.

د- تفاوت از جهت مدت اعتبار حقوق مادی

از جهت امتیازات مادی و مدت اعتبار این حقوق بین مالکیت ادبی یا هنری و مالکیت صنعتی تفاوت فاحشی و جود دارد که در مباحث بعدی بررسی خواهد شد.

وجوه اشتراک، مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری

از جهت مبادی و مبانی ابداع و خلق آثار و اجتماع حقوق مادی و معنوی، داشتن ماهیت فنی و هنری، بین مالکیت صنعتی و هنری یا ادبی وجوه اشتراکی به شرح زیر وجود دارد:

الف: مبانی و مبادی

با وجود تفاوت های موجود بین مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی وهنری، مالکیت صنعتی از جهت منشاء آفرینش با مالکیت ادبی و هنری تفاوتی ندارد؛ زیرا مبنا و مبدأ خلق این دو مالکیت، تلاش و فعالیت ذهنی انسان است. به عبارت دیگر تمامی اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری و مالکیت ادبی و هنری حاصل تلاش فکر بشر است و از خلاقیت ذهن وی نشئت می گیرد.یعنی سرچشمه ی همه آنها فکر و اندیشه مثبت متفکران و اندیشمندان است.

ب- از جهت حقوق مادی و معنوی

در نظام حقوقی اکثر کشورهای جهان از جمله ایران، حقوق مادی و معنوی در هر دو نوع مالکیت پذیرفته شده است.

ج- دو ماهیتی بودن پدیده های موضوع مالکیت صنعتی

بسیاری از موضوعات مالکیت صنعتی از جمله دانش فنی و نرم افزار های کامپیوتری دو جنبه دارند. یعنی هم با مالکیت ادبی و هنری و هم با مالکیت صنعتی از جهت ماهیت، در ارتباط هستند. ولی حد و مرز بین این دو نوع مالکیت، آن چنان روشن نیست تا به طور قطع و یقین بتوان آ­ن­ها را مشابه همدیگر دانست یا این مالکیت ها را به آسانی بتوان از هم تفکیک کرد.

در این زمینه بین حقوق­دانان نیز اختلاف نظر شدیدی وجود دارد که در رویۀ قانون­گذاری بی­تأثیر نخواهد بود. به طور خلاصه می توان گفت بعضی از موضوعات مالکیت صنعتی به طور مصنوعی به مالکیت ادبی و هنری و بعضی دیگر به مالکیت صنعتی وابسته شده اند. بعضی از آن­ها هم در جای یک دیگر قرار گرفته و در واقع جابجا شده اند.

اما بعضی دیگر دارای چنان تفاوت هایی هستند که در جای خاص خود قرار گرفته و جابجا نشده اند. یکی از موارد مشتبه در این زمینه، حقوق مربوط به نرم افزار های کامپیوتری است. که بین مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری در نوسان قرار گرفته است.

زیرا نرم­افزار های مربوط به کامپیوتر از طرفی می توان گفت به طور قاطع یک پدیده فکری است. عنوان یک اثر فکری (ادبی و هنری) دارد ولی از طرفی دیگر با توجه به ماهیت و طبیعت آن، بیشتر جنبه فنی و صنعتی دارد تا این که جنبه هنری و ادبی داشته باشد.

روشن نبودن مرز بین حقوق مالکیت فکری یا ادبی و هنری و مالکیت صنعتی و اختلاف نظر حقوق دانان باعث شده است که در قوانین کشورهای جهان از جمله در ایران و فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی و غیر اروپایی حد و مرز دقیقی به وجود نیاید.

به طور مثال در ماده 2 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1348 ایران، طرح و نقشه ی ساختمان و قالی و نقشه های جغرافیایی و اثر صنعتی و اثر فنی ابتکاری جزء آثار فکری ادبی و هنری مورد حمایت، نام برده شده است که می تواند در قلمرو مالکیت صنعتی قرار گیرد و یا در قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم­افزارهای رایانه ای، با توجه به آثار حقوقی آن، جزء موضوعات مالکیت فکری قلمدادشده است.

در حقوق فرانسه نیز نرم افزار های کامپیوتری بین مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری در نوسان قرارگرفته و در قانون مصوب 1985 با توجه به اصلاحات اساسی که در قانون مالکیت ادبی و هنری مصوب 1957 به عمل آمد و با توجه به رویۀ قضایی، نرم­ افزار، با عنایت به خصوصیات آن، در قلمرو عمومی حقق مؤلف قرار گرفت.

به عبارت دیگر در فرانسه به موازات تصمیمات اتحادیه اروپا نرم­افزار از قلمرو ثبت در ردیف اختراعات خارج گردید. البته قطعی و مسلم نیست که این راه حل در آینده حفظ شود و ادامه پیدا کند؛ زیرا قانون مذکور به طور مسلم در معرض تغییر و تحول قرار خواهد گرفت.

چون عقیده عده ای از حقوق دانان فرانسه بر این است که باید طرز فکر خارج شدن نرم افزار های رایانه ای از قلمرو ثبت اختراعات، حذف شود.

قابل ذکر است که در زمینه حمایت از پایه داده های کامپیوتری نیز در فرانسه، همان طرز فکر مربوط به نرم افزار های کامپوتری غلبه پیدا کرده است. به موجب قانون اول ژوئیه 1998، پذیرفته شده است. که این پدیده جدید وابسته به مالکیت ادبی و هنری باشد.

در حالی که این اثر خلق شده، نه یک تألیف محسوب است. نه حق جانبی حق مؤلف است. بلکه پدیده ای است که نیاز به حمایت ویژه و خاص دارد و قابل مقایسه با سایر پدیده ها یا آثار فکری به طور کلی نیست.

قابل توجه است که کمیسیون اتحادیۀ اروپا نیز، در مشابهت حمایت از پایه داده های کامپیوتری با حق تألیف یا حقوق جانبی آن دچار تردید شده است.

به نظر گروهی از حقوق دانان طرز تفکر مزبور در واقع ناشی از رسوبات و بقایای طرز فکر قدیم است. که در قانون مصوب سال 1998 ظهور یافته است.

در زمینه نقشه ها و مدل های صنعتی نیز فرانسه از نظر حمایتی هنوز وضع خاصی حکومت دارد. به این معنی که از جهت طراحی تابع حقوق مؤلف و از نظر کاربردی تابع ضوابط خاصی است. از جهت طبقه بندی در قلمرو مالکیت صنعتی قرار دارد.

برای استفاده از حقوق مالکیت صنعتی و بهره مندی از حقوق مالکیت معنوی می توانید هم اکنون با متخصصان ما در مجتمع ثبتی پایش تماس بگیرید.